استرس کاری و مدیریت آن
این روزها توجه جامعه به سلامتی کار جلب شدهاست و برای کارکنان و کارفرمایان این یک سوال اساسیاست که “استرس کاری چیست، چگونه ایجاد و مدیریت میشود؟”
به عنوان مقدمه خوب است با تعریف “کار سالم” آشنا شویم :
“زمانی شرایط کاری سالم است که استرس کاری با توانمندی واستعداد کارکنان متناسب باشد، بتوانند کنترل مناسب روی کار داشتهباشند و از حمایت اطرافیان بهره ببرند”
بنابراین نهتنها شرایط کار نباید مضر و خطرناک باشد؛ بلکه باید به افزایش سلامتی فرد کمک کند.
استرس کاری چیست ؟
حالا خوب است استرس کاری را تعریف کنیم :”وقتی کار به فرد فشار وارد میکند یا چیزی میخواهد که با دانش و توان او همخوانی ندارد” این فشار زمانی بدتر می شود که فرد احساس کند کنترلی روی کار ندارد و یا حمایت اندکی از سرپرستان و کارفرمایان می گیرد.
با این حال در دنیای مدرن استرس کاری مسئلهای اجتناب ناپذیر است و لزوماً هم جنبه منفی ندارد. اگر فشار کاری برای کار کننده قابل تحمل باشد میتواند زمینه هشیاری بیشتر انگیزه قوی تر و توان کار و یادگیری بیشتر باشد. شاید در نگاه اول تغییر در کار یا فرد شاغل سخت باشد.
در این مقاله قدم به قدم هم به دلایل و راهکارهای مدیریت استرس در محیط کار خواهیم پرداخت و راهکارهای متنوع و کاربردی را مرور می کنیم. با ما همراه باشید.
دلایل ایجاد استرس در محیط کار
حال که با کلیات و تعریف استرس کاری آشنا شدیم خوب است است به دلایل ایجاد استرس در محیط کار بپردازیم :
جالب است بدانیم استرس کاری در درجه اول به علت” سازمان یافتگی ضعیف کاری” ایجاد می شود. منظور آن شکلی است که یک کار تعریف میشود و سیستمی است که فرد در آن کار می کند و همچنین روشی که کارفرمایان کار را اداره می کنند: مثلاً کارمند نمی داند باید به کدام مافوق جواب دهد یا دقیقا در یک وضعیت خاص چگونه رفتار کند.
دلیل دیگر، طراحی ضعیف کار است: مثلاً فرد کنترلی روی شغل خود ندارد و اجازه هیچ اقدامیرا بهشکل فردی و خارج از چهارچوبهای دیکتهشده ندارد. مدیریت ضعیف، تبعیض، شرایط کاری غیررضایتبخش و نبود حمایتاز طرف همکاران و کارفرمایان ازدلایلدیگر استرس کاری است. (فرض کنید یکباره حجم انبوه از پروژهها به کارمند تحمیل میشود و یا فضای اتاق کارمند راحت و متناسب نیست).
به نظر شما پر استرس ترین شکل کار چه زمانی رخ می دهد؟
وقتیکه فشار و نیازهای کار از فرد کار کننده بیشتر شود، فرد هیچ کنترل و فرصتی برای آزمون و خطا نداشتهباشد و حمایتی از دیگران نگیرد. در نقطه ی مقابل، کارکنان زمانی استرس کمتری را تجربه میکنند که نیاز کار از آنها با دانش و توانشان متناسب باشد، بتوانند روی کارشان کنترل داشته باشند، از مافوق و همکاران حمایت گرفته و در تصمیم ها سهیم باشند.
مقایسه کارها با دو مثال :
بیایید مثالی بزنیم:
مریم وکیل است و پرونده های ارجاعی را به انتخاب خود قبول میکند. وی مهارت دفاع از موکل را به خوبی میداند و از طرف سرپرست و همکاران به عنوان فردی حرفهای شناخته شده و تشویق می شود.
داود راننده شرکت است و مجبوراست مدیران شرکت و کارمندانرا جابجا کند. باید ۲۴ ساعت گوش بهزنگ باشد و کار همه را راه بیندازد و با کوچکترین تأخیر یا خطایی مورد تهدید برای اخراج قرار میگیرد.
چرااسترس کاری داود از مریم بیشتر است ؟
استرس کاری برای داود از مریم دشوارتر است؛ زیرا داود کنترل روی کارش ندارد و دقیقا برای او مشخص نمیشود چه زمانی باید چه کاری انجام دهد. درواقع لزوماً پیچیده بودن کار در یک حرفه مانند وکالت به معنای استرس کاری بیشتر نیست و سایر عواملی ارتباطی و سازمانی نقش مهمی در تعیین فشار کاری دارند.
کنترل فرد روی کار، داشتن استقلال و روابط حمایتی شرایط اساسی در تخمین استرس آن است. اکنون خوب است به طور دقیقتر بپرسیم که:
چه عواملی خطر استرس کاری را بیشتر میکند:
این عوامل را در دو دسته کلی می توان طبقه بندی کرد:
الف) دسته اول به محتوای کار یا work content برمی گردد:
اگر محتوای شغلی بیش از حد یکنواخت خط بی معنا و بدون تنوع باشد باعث دلزدگی و خستگی می شود مثل وقتی که یک کارشناس ارشد آزمایشگاه در یک کارخانه هر روز فقط تعدادی نمونه تکراری را بررسی میکند یا ضرباهنگ کار خیلی زیاد یا کم باشد مثلاً فروشنده همزمان باید به چند مشتری سریعاً پاسخ دهد یا اگر ساعت کار خیلی دقیق و بدون انعطاف طولانی غیرمتعارف یا غیر قابل پیش بینی باشد.
ب)دسته دوم به بافت کاریا work context برمی گردد
برای مثال وضعیت پرداختیها نامشخص باشد امنیت شغلی نباشد، کلاس اجتماعی کار پایین باشد، شرایط ترفیع نابرابر باشد یا دانش و مهارتی کمتر یا بیشتراز توان فرد بخواهد.
اگر نقش فرد در سازمان نامشخص یا متعارض باشد یا روابط فرد با دیگران دچار مشکل باشد استرس کاری تشدید میشود: مثلاً روابط غیر کافی، غیر حمایتی توأم با تحقیر و آزار خشونت یا ایزوله بودن باشد.
ازجمله علل دیگر روابط ضعیف و رهبری ضعیف در سازمان است. وقتی قواعد رفتاری مشخص نباشد ویا ویژگی های سازمانی، ساختار ها و استراتژی ها شفاف نباشد .
تعادل کار و زندگی : کلید مدیریت استرس کاری
موضوعمهمدیگر تعادلکار و زندگی است؛ اگر کاروزندگی از فرد نیازهای متعارض بخواهد اینتعادل بهم میخورد. مثلاً اگرساعتهای فشرده کار، تعطیلات یا ساعتهای استراحت فرد را مختل کند.
این یک تعادلدوسویه است: اگرحمایت برای مشکلاتخانگی در محلکار موجودنباشد، این تعادل مجدداً بهممیخورد. مثلاً اگر برای کارمندیکه به تازگی طلاق گرفتهاست، استراحت یا درک همدلانه درنظرگرفتهنشود، یا بعکس اگر خانوادهفرد برای مشکلاتکاری درک مناسبیرا نشان ندهند، به طور مثال نتوانند دورکاری فردرا درخانه تحملکنتد به تشدیداسترس در محیط کار میانجامد.
اگر قواعد سازمانی و سیاست ها برای حمایت از این تعادل وجود نداشته باشد زمینهی تداوم و تشدید این مشکلات خواهد شد. دقت کنیم که به طور کلی موضوع سلامت و استرس کاری باید توسط فرد و سازمان مهم باشد و برای آن تدابیری اندیشیده شود.
مدیریت استرس در محیط کار
جالباست بدانیم در پژوهشهای جدید پیرامون استرس کاری بسیاری از این استرس ها با تجربه دلخوری و رنج مرتبط بودهاست. مثلاً دست انداختهشدن، مورد توهین بودن و یا محرومیت و تبعیضاجتماعی یا تکالیف غیرمجاز!
مثلا خانم شاغل در یک شرکت مهندسی توسط همکاران مذکر خود مورد آزارهای جنسی کلامی قرار بگیرد. یا مسول خدمات در یک برج مسکونی به جابجایی مواد مخدر مجبور شود یا راننده تاکسی اینترنتی مورد تحقیر و ترحم توسط مسافران قرار بگیرد.
در مقابل “کسب تأیید و تقدیر مهم جلوه کردن و گرفتن پاداش های فردی اجتماعی و سازمانی” از مهمترین فاکتورهای ایجاد انگیزه و رضایت شغلی است (برای مطالعه منبع اینجا را کلیک کنید)
راهکارهای کاهش استرس کاری در دو دسته کلی قرار میگیرند: روش های سازمانی و دیگر روش های فردی. با اینکه در نگاه اول ممکن است. روشهای سازمانی بیشتر به درد مدیران و کارفرمایان بخورد اما دانستن اینها را برای تمام افراد چه کارفرما چه کارکنان پیشنهاد می کنیم. چون به ما دید عمیق تری نسبت به سلامت و استرس کاری می دهد و می تواند در اصلاح شرایط کاری کمک کند.
راهکارهای سازمانی برای پیشگیری از استرس:
در این بخش به ۱۰ راهکار برای کاهش استرس کاری اشاره می کنیم:
یک) سازمان باید به طور دقیق و مشخص خواسته خود را به فرد ابراز کند، حجم کاررا متعادل کرده و فرآیندهارا ساده سازی کند.
دو) مدیر یک سازمان خطرات کاری را کاهش دهد و امنیت بدنی و روانی فرد را در اولویت قرار دهد.
سه) هر سازمانی باید به کارمندان خود استقلال بیشتری در تصمیم گیری بدهد.
چهار) استانداردهای اجرائی دقیقاً مشخصشود بدون اینکه تکالیف پوچ وبی معنا دادهشود.
پنج) افراد به دقت در جایگاه های شغلی قرار بگیرند و سختی و بار کاری عادلانه تقسیم شود.
شش) ترفیع افراد از نظر کاری باید بر اساس مهارت حرفهای و منصفانه باشد نه کمتر و نه بیشتر.
هفت) ایجاد فضای گفتگو بین کارمندان و مدیران و کارگران و اجازه برای ابراز احساسات شرایط کاری را مناسب تر خواهد کرد.
هشت) پیشنهادهای لازم برای حل مشکلات از سمت سازمان ارائه شود: از جمله برنامه های تدوین یافته ای برای کمپانی ها پیشنهاد شده است که شامل برنامه فعالیت فیزیکی رژیم غذایی سالم قطع الکل و سیگار و کاهش وزن است.
نه) پرورش مدیرانی که با دیده باز از تکنیکهای مشاوران بهره ببرند و به کارکنان کمک کنند که بین نقش های خانوادگی و کار تعامل ایجاد کنند.
ده) محیط کاری طوری طراحی شود که فضای مثبت را برای کارکنان ایجاد کند :افراد بتوانند آزادانه از مهارت های خود استفاده کنند و فشار کاری انعطاف پذیری را تحمل نمایند.
اینجا خوب است به فرهنگ سازمانی اشاره کنیم:
معنای فرهنگ سازمانی این است که سازمان رویکرد مثبت به کارکنان دارد، به او مسئولیت و قدرت تصمیم سازی می دهد و ارتباط شبا همکاران و سایر رده های سازمانی را تسهیل می کند. فرهنگ خوب در سازمان می گوید به اشتباهات به عنوان فرصت یادگیری نگاه کنیم و نه بهانهای برای انتقاد و سرزنش.
سطوح کلی مداخلات سازمان برای مدیریت استرس
حالا که با راهکارهای دهگانه آشنا شدیم خوب است سطوح کلی سازمانها را در کنترل استرس کاری بدانیم:
کارهایی که سازمان میتواند انجام دهد که استرس کاری امکان ایجاد نشود(پیشگیری اولیه)
کارهایی که استرس ایجاد شده را کم میکند(پیشگیری ثانویه)
و کارهایی که بعد از ایجاد استرس اضافی برای کاهش آن انجام می شود (پیشگیری ثالثیه)
یک. پیشگیری اولیه: اقدامات گرانقیمت و کلان است و هدف آن تسهیلات و رفاه بالای کارکنان می باشد: مثلا دکوراسیون محل کار و چیدمان وسائل طراحی مناسب داشته باشد و صدا و آلودگی حذف شده یا در کمترین حد باشد، از نورهای طبیعی و گیاهان در محیط کار استفاده شود، به اندازه کافی سطل زباله ،میز کاری صندلی ارگونومیک و تجهیزات متناسب در دسترس موجود باشد.
دو: پیشگیری ثانویه: اکنون میدانیم سطحی از استرس کاری موجود است اما سعی در کنترل آن داریم تا استرس محیط کار به حد بحرانی نرسد مثلاً دسترسی به باشگاه ورزشی یا رژیم های غذایی
سه: پیشگیری ثالثیه: وقتی است که علائم بارزاسترس رخ داده است و سازمان توصیه به مراجعه به پزشک، روانپزشک یا روانشناس، برنامه های قطع مصرف سیگار یا قطع الکل را در نظر می گیرد تا از شدت استرس بکاهد. از دیگر موارد توصیه های خصوصی به کارمندان مضطرب برای کاهش استرس است.
راهکارهای فردی برای پیشگیری از استرس کاری
هرچند راهکارهای سازمانی اهمیت فوق العاده ای در کاهش استرس سازمانی و کاری دارد اما دانستن و اجرا کردن راهکارهای فردی نیز به کارکنان اجازه ی سازگاری بهتر با شرایط را می دهد :
یک. قواعد سازمانی را بدانیم:
یعنی فرد به طور روشن و دقیق بداند قرار است چه کاری انجام دهد و قوانین درون سازمانی چیست
دو.فضای کاری شخصی را بهینه سازی کنیم
مکانی که فرد در آن کار می کند باید راحت با نور و دمای مناسب باشد. در یک کلام بهتر است محیط کار دلچسب و لذت بخش باشد :مثلاً از گیاهان تابلونقاشی و مانند این بهره ببرد.
سه.روابط مطلوب با همکاران و کارفرمایان داشته باشید
حرف زدن و گفتن از احساسات با اطرافیان در محیط کار میتواند زمینه ارتباط مناسب تر و گرم تر افراد باشد. داشتن زمان هایی برای ملاقات های فردی به خصوص با رده های سازمانی بالاتر و انتقاد منصفانه و سازنده به کاهش استرس کاری کمک شایانی میکند
چهار. به تعادل درونی برسیم
تعادل به معنای کنترل واکنشها به رخدادهای نامطلوب است که اجباراً در کار رخ میدهد. رسیدنبه تفکر مثبت و حفظآرامش درمشکلات اهمیت زیادی دارد. از جمله مواردی که به حفظ تعادل کمک می کند داشتن تعادل زمانی بین کار و خانواده می باشد. مهم است به این منبع حمایتی یعنی روابط عاطفی و خانوادگی به طور مثبت و سازنده توجه رسیدگی کنیم.
پنج. با سرنخهای استرس آشنا شویم
خوب است که نشانههای استرس کاری در همان ابتدا شناسایی شود : مثلاً وقتی فرد نسبت به دیگران بی تفاوت است، نامنظم و یا با تأخیر در کار حاضر می شود یا آراستگی ظاهری را رعایت نمی کند آگاهی از نشانه های استرس اولین قدم برای کاهش آن است.
شش.فعالیت های ضد استرس در زمان استراحت داشته باشیم
استفاده از تمام تکنیکهای مدیریت استرس از جمله آرام سازی و تنفس عمیق و انقباض پیشرفته عضلانی در زمان های استراحت و یا تعطیلات به کاهش استرس کاری نیز کمک می کند. داشتن سبک زندگی سالم از جمله خواب کافی وعده غذایی مناسب داشتن سرگرمی، وزن مناسب، قطع سیگار و الکل بسیار کمک کننده است .
هفت.به استرس هایی که دیگران دارند توجه و به آنها کمک کنیم
قرار نیست در محیط کاری همیشه ما “گیرنده” باشیم و گاهی لازم میشود ما ارائه دهنده خدمت و حمایت باشیم. هدف از این حمایت تقویت رابطه مثبت و تعاملی با دیگران است که نهایتا به کاهش استرس کاری به خودمان کمک میکند .ممکن است روزی دیگران به حل مشکلات ما یاری برسانند بنابراین خیرخواهی میتواند زمینه کاهش استرس کاری شود.
هشت. در صورت نیاز از حمایت پزشکی بهره ببریم
گاهی لازم می شود از فردی که دچار استرس کاری شده است و تجربه اضطراب شدید یا طولانی دارند بررسی پزشکی به عمل آید: در این شرایط معاینه و شرح حال پزشکی به تشریح علت ها کمک می کند گاهی نیاز به مشاوره روانپزشکی و دوری موقت از کار می باشد .
نه.مدیریت زمان داشته باشیم
رفاقت با ساعت و اهمیتدادن بهزمان یکیاز تاکتیکهای مهم در کاهشاسترس است. در محیط کار نیز داشتن یک نظمزمانیمشخص از لحظه ورود تا انجام تکالیف، فرد را برای پاسخگویی مناسب آمادهتر میکند. بنابراین از توجه به ساعت و برنامه ریزی نباید غافل بود!
ده. جراتمندیرا یاد گرفته و بهکار ببریم
حتما افرادی را دیدهاید که برایشان دشواراست که به درخواست دیگران” نه “بگویند. به این ترتیب مجبور میشوند مسئولیتهایی را قبول کند که شاید زمانی یا انرژی کافی برای اتمام آن نداشته باشد این کمبود زمان و انرژی برای انجام تکالیف، تشدیدکننده استرس کاری است. لذا داشتن مهارتهای جرات مندی به معنای رد کردن خواسته دیگران با رویکرد مثبت می تواند به کاهش استرس کمک کند.(برای مطالعه ی منبع کلیک کنید)
سخن پایانی
استرس کاری به معنای فشار کاری است در شرایطی که با توان و دانش و فرد تناسبی ندارد. عوامل مختلفی درایجاد استرسکاری نقش دارند. ازجمله مهمترینآنها: نبودسازمان یافتگی کاری، عدم شفافیت درخواستههای شغلی، طراحی ضعیف کار و کمبود حمایت اطرافیان است. راهکارهای مدیریت استرس در محل کار در دو سطح سازمانی و فردی تعریف می شود. سازمان باید به طور دقیق و شفاف خواستههای خود را مطرح کرده از حجم اضافه کار بکاهد و فضای ارتباطی مثبت و حمایتی حاکم کند. در سطح فردی نیز لازم است قواعد سازمانی را به خوبی یاد گرفته محیط شخصی را مهندسی کرده و بعد به مدیریت فردی استرس اهمیت دهیم از جمله مهارت های سازنده جراتمندی مدیریت زمان و تمامی مهارتهای مدیریت استرس است.
منابع
1-https://www.who.int/teams/mental-health-and-substance-use/mental-health-in-the-workplace
دیدگاهتان را بنویسید