اختلال خواب چیست؟ علائم و راههای درمان اختلالات خواب
اختلال خواب شامل مشکلاتی در کیفیت، زمانبندی و مقدار خواب است که منجر به پریشانی و کلافگی درطول روز میشود و عملکرد فرد را با مشکل مواجه میکند. اختلالات خواب و بیداری معمولاً همراه با شرایط پزشکی ظاهر میشوند یا در افرادی که دچار مشکلاتی در سلامت روان (مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات شناختی) هستند بروز پیدا میکند.
انواع مختلف اختلالات خواب و بیداری وجود دارد که شایعترین آنها بیخوابی است. سایر اختلالات خواب و بیداری شامل آپنه انسدادی خواب، نارکولپسی و سندرم پای بیقرار است.
مشکلات خواب، هم مرتبط با مشکلات هیجانی و هم مرتبط با مشکلات فیزیکی هستند. حدود یکسوم بزرگسالان علائم بیخوابی را گزارش میکنند و ۶ تا ۱۰ درصد افراد نشانههایی از اختلال بیخوابی را دارند.
راجع به اهمیت خواب چه میدانید؟
خوابیدن یکی از نیازهای اصلی انسان است که برای سلامت جسمی و روانی حیاتی است.
دو نوع خواب وجود دارد که معمولاً شبها رخ میدهد:
- حرکت سریع چشم(REM) که رویاها در این مرحله اتفاق میافتد.
- بدونِ حرکات سریع چشم(NREM) که خواب آرام و عمیق در این مرحله رخ میدهد.
زمان خواب از مواردی است که اهمیت دارد. بدن شما در یک چرخهی ۲۴ ساعته(ریتم شبانهروزی) کار میکند که به شما کمک میکند تا بدانید چه زمانی باید بخوابید و به شما آلارم میدهد که زمان خوابیدن فرا رسیده است. اینکه بدن به چه مقدار خواب نیاز دارد به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ سن و تفاوتهای فردی از رایجترین موارد هستند.
طبق گفتهی بنیاد ملی خواب، بیشتر بزرگسالان به هفت تا نه ساعت خواب آرام در شب نیاز دارند. اکثر ما خواب کافی و عمیق نداریم. تقریباً ۳۰درصد بزرگسالان کمتر از شش ساعت در هرشب میخوابند و حدود ۳۰درصد دانشآموزان دبیرستانی حداقل هشت ساعت در یک شب میخوابند. مطالعات نشان دادهاند که حدود ۳۵ درصد از آمریکاییها کیفیت خواب خود را ضعیف یا فقط منصفانه گزارش میکنند. همچنین بیش از ۵۰ میلیون آمریکایی دارای اختلالات خواب مزمن هستند.
پیامدهای کمبود خواب و شرایط همزیستی چیست؟
خواب به عملکرد مغز کمک میکند تا به درستی پیش رود.
نداشتن خواب کافی یا خواب کم کیفیت پیامدهای زیادی دارد. بارزترینِ آنها شامل خستگی، کمبود انرژی، نوسانات خلق، تحریکپذیری و مشکلات تمرکز است.
کمبود خواب یا پرخوابی با مشکلات سلامتیِ مزمن مرتبط هستند؛ برای مثال بیماریهای قلبی و دیابت. همچنین اختلالات خواب می تواند یک علامت هشدار برای مشکلات پزشکی و عصبی مانند نارسایی قلبی، آرتروز و بیماری پارکینسون باشد.
اختلال بیخوابی چگونه است؟
بیخوابی، شایعترین اختلال خواب است که شامل مشکلات خوابیدن یا خوابماندن است. مشکلات خواب ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد، اما اغلب در بزرگسالی شروع میشود. مشکلات خوابیدن در میان بزرگسالان جوان شایعتر است. حدود یکسوم از بزرگسالان برخی از علائم بیخوابی را گزارش می کنند؛ ۱۰ تا ۱۵ درصد، مشکلات عملکردی در طول روز را گزارش میکنند و علائم به اندازه کافی شدید هستند که معیارهای اختلال بیخوابی را برآورده کنند. مطالعات نشان میدهند که ۴۰ تا ۵۰ درصد افراد مبتلا به بیخوابی، اختلال روانی دیگری نیز دارند.
علائم و تشخیص اختلال بیخوابی
علائم بی خوابی میتواند به شرح زیر باشد:
- اپیزودیک (با یک دوره علائم به مدت یک تا سه ماه)
- پایدار (با علائمی که سه ماه یا بیشتر طول بکشد)
- مکرر (با دو یا چندین بار در طول یک سال)
علامت های بیخوابی همچنین میتواند در اثر یک رویداد یا موقعیت خاص زندگی ایجاد شود. قابل ذکر است که همه افراد مبتلا به اختلالات خواب مضطرب نیستند یا مشکلی در عملکرد ندارند. شما می توانید با شرکت در دوره درمان اختلالات خواب از صحت و سلامت خواب خود اطمینان حاصل کنید و یا خوابتان را بهبود ببخشید.
برای تشخیص اختلال بیخوابی، مشکلات خواب باید حداقل سهشب در طول هفته و حداقل سه ماه رخ دهد و باعث ناراحتی یا مشکلات قابل توجهی در محل کار یا مدرسه شود و یا سایر فعالیتهای مهم روزانهی فرد را مختل کند.
یک ارزیابی جامع برای تشخیص بیخوابی یا سایر مشکلات خواب میتواند شامل شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی، دفترچه خاطرات خواب و آزمایش بالینی (مطالعه خواب) باشد. مطالعه خواب به پزشک این امکان را میدهد که مدت زمان و میزان خواب را شناسایی کرده و مشکلات خواب را تشخیص دهد. دفترچه خاطرات خواب شامل بخشی از عادات خواب است که باید با پزشک در میان گذاشته شود. ازجمله اطلاعاتی مانند زمانِ رفتن به رختخواب، خوابیدن، بیدار شدن، بلند شدن از رختخواب، چرت زدن، ورزش، خوردن و مصرف الکل و نوشیدنیهای کافئیندار در آن ثبت میشود.
درمان و روشهای خودیاری
اگر احساس میکنید مشکلات خواب همچنان ادامه دارد یا در عملکرد شما در طول روز اختلال ایجاد میکند، بهتر است برای درمان آن از یک متخصص کمک بگیرید.
اختلالات خواب صرفنظر از مشکلات روانی یا سایر مشکلات پزشکی که ممکن است وجود داشته باشد، باید به طور خاص مورد توجه قرار گیرد. بیخوابی مزمن معمولاً با ترکیبی از داروهای خواب و تکنیکهای رفتاری مانند رویکرد شناختی رفتاری درمان می شود. انواع مختلفی از داروها را میتوان برای درمان بیخوابی یا کمک به خواب ماندن مورد استفاده قرار داد؛ بیشتر آنها میتوانند عادت ساز شوند و فقط باید برای دورههای کوتاه مدت و تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار گیرند. برخی از داروهای ضد افسردگی نیز برای درمان بیخوابی استفاده می شوند.
اکثر داروهای خواب حاوی آنتی هیستامین هستند که معمولا برای درمان آلرژی استفاده می شود. این داروها اعتیاد آور نیستند، اما ممکن است با گذشت زمان از میزان اثربخشیِ آن کاسته شود. همچنین ممکن است به گیجی، تاریِ دید، احتباس ادرار و افتادن در سالمندان منجر شود و بهتر است که بااحتیاط مصرف شوند.
برخی از تکنیکهای آرام سازی برای کاهش بیخوابی موثر هستند. مکملهای ملاتونین نیز ممکن است برای افراد مبتلا به برخی از انواع بیخوابی مفید باشد.
چند نکتهی مفید برای رفع مشکلات خواب:
- به برنامه خواب خود پایبند باشید یعنی زمان خواب و زمان بیدار شدن از خواب یکسان باشد حتی در آخر هفتهها.
- اجازه دهید بدن، خود را با یک فعالیت آرام بخش، مانند مطالعه آرام کند.
- از چرت زدن مخصوصاً عصرها خودداری کنید.
- روزانه ورزش کنید.
- محیط اتاق خواب را متناسب با شرایط خوابیدنِ مناسب آماده کنید (آرام، خنک و تاریک) و به راحت بودنِ تشک و بالش خود توجه کنید.
- از مصرف الکل، کافئین و وعدههای غذایی سنگین در عصر خودداری کنید.
به بررسی بعضی از اختلالات مرتبط با خواب میپردازیم:
آپنهی خواب چیست؟
فردی که مبتلا به آپنه خواب است، دوره های مکرر وقفههای تنفسی را تجربه میکند که باعث خروپف یا وقفه های تنفسی میباشد. این خوابِ قطع شده باعث خوابآلودگی و خستگی در طول روز می شود. آپنه خواب با یک مطالعه بالینیِ خواب تشخیص داده می شود. مطالعه خواب (پلی سومنوگرافی) شامل نظارت بر تعداد آپنه انسدادی (عدم جریان هوا) یا هیپوپنه (کاهش جریان هوا) در طول خواب است.
آپنه خواب تقریباً ۲ تا ۱۵درصد از بزرگسالان میانسال و بیش از ۲۰ درصد از افراد مسن را تحت تأثیر قرار می دهد. عوامل خطر برای بروز آپنه خواب عبارتند از چاقی، جنسیت مرد و سابقه خانوادگیِ آپنه خواب.
تغییرات سبک زندگی، مانند کاهش وزن در صورت نیاز یا خوابیدن به پهلو، می تواند آپنه خواب را بهبود بخشد. برای آپنه خوابِ متوسط تا شدید، پزشک می تواند دستگاه CPAP (فشار مثبت مداوم راه هوایی) را تجویز کند. CPAP با دمیدن آرام هوا از طریق لوله و ماسک صورت که دهان و بینی شما را میپوشاند، راههای هوایی را باز نگه میدارد.
یکی از انواع آپنه خواب، آپنه خواب مرکزی است که در این حالت مغز نمیتواند تنفس را در طول خواب به درستی کنترل کند و باعث توقف تنفس میشود.
اختلالات برانگیختگی خواب با حرکات غیرسریع چشم (NREM)
معمولاً در یک سوم اول دوره اصلی خواب اتفاق میافتد و با راه رفتن در خواب یا ترس از خواب همراه است که باعث ناراحتی یا مشکلات قابل توجهی در عملکرد میشود. در میان کودکان شایع است و با افزایش سن کمتر شایع میشود.
راه رفتن در خواب
شامل دوره های مکرر برخاستن از رختخواب و راه رفتن در حین خواب است. معمولاً به دیگران واکنش نشان نمیدهد و فرد به سختی بیدار میشود. حدود ۳۰ درصد از مردم در دوره ای از زندگی راه رفتن در خواب را تجربه کرده اند.
وحشت خواب
به آن وحشت شبانه نیز گفته میشود. فرد به صورت ناگهانی از خواب بیدار میشود که معمولاً با یک جیغ وحشتناک شروع می شود. در طول این فرآیند ، فرد ترس شدید و علائم فیزیکی مانند تنفس سریع، افزایش ضربان قلب و تعریق را تجربه میکند. فرد معمولاً رویا را به یاد نمیآورد و به تلاشهای دیگران برای دعوت به آرامش، پاسخ نمیدهد. وحشت خواب در میان کودکان خردسال رایج است، در ۱۸ ماهگی حدود ۳۷ درصد از کودکان وحشت شبانه را تجربه می کنند و در ۳۰ ماهگی حدود ۲۰ درصد آن را تجربه میکنند. حدود ۲ درصد از بزرگسالان وحشت شبانه را تجربه می کنند.
اختلال خواب با حرکت سریع چشم (REM)
شامل دورههایی از برانگیختگی در طول خواب همراه با صحبت کردن و یا حرکتکردن است. این رفتارها ممکن است یک مشکل مهم برای فرد باشد و منجر به آسیب قابل توجهی شود مانند: افتادن، پریدن از تخت، دویدن و ضربه زدن و… . پس از بیدار شدن، فرد هشیار است و اغلب میتواند رویا را به یاد بیاورد. شیوع این اختلال کمتر از ۱ درصد در جمعیت عمومی است و به طور عمده در مردان بالای ۵۰ سال مشاهده میشود.
اختلال کابوس شبانه چیست؟
در این اختلال رویاهای طولانی و ناراحت کننده به طور مداوم تکرار میشوند و فرد معمولاً آن را به یاد میآورد و شامل تلاش برای اجتناب از تهدید یا خطر است. کابوسها معمولاً طولانی، مفصل و داستانگونه هستند و واقعی به نظر میرسند و باعث اضطراب، ترس یا پریشانی در فرد میشوند. پس از بیدار شدن، افرادی که کابوس میبینند رویا را به خاطر میآورند و میتوانند آن را با جزئیات توصیف کنند. کابوسها باعث ناراحتی یا مشکلات قابل توجهی در عملکرد فرد میشوند. اغلب بین سنین ۳ تا ۶ سالگی شروع میشود اما در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شایعتر هستند.
اختلال نارکولپسی چگونه است؟
افراد مبتلا به نارکولپسی دورههایی از نیاز به خواب را تجربه میکنند یا چندین بار در یک روز به خواب میروند. خوابآلودگی معمولاً روزانه رخ میدهد، اما برای تشخیص نارکولپسی باید حداقل سه بار در هفته به مدت حداقل سه ماه رخ دهد. نارکولپسی در نتیجه از دست دادن سلول های هیپوکرتین هیپوتالاموس (اورکسین) ایجاد میشود. این کمبود در هیپوکرتین را میتوان از طریق مایع مغزی نخاعی از طریق سوراخ کمری (تپ ستون فقرات) آزمایش کرد. نارکولپسی نادر است و معمولاً در دوران کودکی، نوجوانی یا جوانی شروع میشود.
سندرم پای بیقرار
معمولاً همراه با احساسات ناراحت کننده در پاها است. تمایل به حرکت دادن پاها در طول دورههای استراحت یا عدم فعالیت، شروع میشود یا بدتر میشود و از طریق حرکت تسکین مییابد؛ علائم حداقل سه بار در هفته رخ میدهد، حداقل سه ماه ادامه مییابد و باعث ناراحتی یا مشکلات در عملکرد روزانه میشود. علائم سندرم پاهای بیقرار میتواند باعث ایجاد مشکل در خواب شود و اغلب فرد را از خواب بیدار میکند. سندرم پاهای بیقرار معمولاً در نوجوانان در سنین بیستسالگی شروع می شود و حدود ۲ تا ۷/۲ درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار میدهد.
اختلالات خواب ریتم شبانهروزی
با اختلالات خواب ریتم شبانهروزی، ریتمهای خواب فرد (ساعت بدن) از بین میروند. این ناهماهنگی باعث مشکلات مستمر خواب و خواب آلودگی شدید در طول روز میشود و منجر به ناراحتی قابل توجه و مشکل در عملکرد فرد میشود. شيوع نوع فاز خواب تاخیری (در اواخر و دیر شدن) در جمعیت عمومی تقریبا 0.17٪ است، اما در نوجوانان بیش از 7٪ تخمین زده می شود. شیوع تخمینی از نوع فاز خواب پیشرفته (رفتن به خواب زود هنگام و بیداری زودرس) تقریبا 1٪ در بزرگسالان میانسال است و در افراد مسن بیشتر شایع است.
نگارنده:
مهسا زحمتکش
روانشناس بالینی
آدرس: خراسان رضوی | مشهد | کوهسنگی 6 | ساختمان پزشکان ایرانیان | طبقه دوم
شماره تماس: 09209004286
منبع: www.psychiatry.org
دیدگاهتان را بنویسید